Coronavirus salgını sonrası uçak yolculuğu

Merhaba, Kesin hüküm belirtmek  için  erken olmakla beraber  güçlü tahminler gösteriyor ki corona virüs  salgını ( covid 19 ) sonrası havayolu seyahati de dahil çok şey değişecek. Bazı sektörler çok büyük bazıları ise daha küçük  değişiklikler yaşayacak. Havacılık sektörü büyük değişiklikler olacak sektörlerden biri olarak kabul ediliyor.

Havacılık özelinde bakacak olursak neler değişebilir? Bu sorunun cevabı için öncelikle salgın ne kadar sürecek  sorusunun cevabını bilmemiz  gerekiyor. Salgının ne kadar süreceği ile ilgili somut bir süre verilemiyor en pozitif görüşler bile aylarca   süreceği  şeklinde. Konunun uzmanlarının belirttiğine göre  eğer somut bir tedavi yöntemi ve aşı bulunamaz ise salgın yıllarca dünya da dolaşarak  devam edebilir. Virüsün çoğu taşıyıcı hasta da  semptom (belirti) göstermemesi maalesef bu salgının uzun süreli olma ihtimalini güçlendiriyor.

Corona Virüs salgını ülkelerin resmi beyanlarına göre 2019 yılı aralık ayında   bir kişi ile başladı. Dünya sağlık örgütü ( WHO) 7 ocak 2020 tarihinde yeni tip corona virüsü  dünyaya duyurdu. Çin, ilk ölümü 11 ocak tarihinde açıkladı. 15 ocak tarihinde ise Tayland ve Japonya kendi ülkelerinde yeni tip corona virüs vakası tespit edildiğini açıkladı.  Geçtiğimiz 4 ayda virüsün bulaştığı  tespit edilen kişi sayısı  dünya çapında 1 milyonu aştı. Tahminler test yapılmayan ve taşıyıcı olanların sayısının çok daha fazla olduğu şeklinde.

4 ay önce öldürücü ve bulaşıcı olduğu WHO tarafından açıklanan virüs için  o günlerde maske ve solunum cihazı üretimi artırılsa bugün dünya ülkeleri birbirinden maske kapma yarışında olmaz idi.  Devasa şavaş bütçelerinin küçük bir kısmı bile bu işlere ayrılsa dünya devleri ülkeler, normal mikroskop ile görülemeyen ancak elektron mikroskobunda  görülebilen bu virüs karşısında nakavt olmazdı. Ayrıca 100 yıl sonrasını planlamaya çalışıp ta  50 gün sonrasını görememek te ayrıca düşündürücü.  Yazının konusu bu olmadığı için bu kadarı yeterli.

Yeryüzünde 1 kişi bile bu virüsü taşıyor olsa salgın riski sürüyor olacak. Tıp alanında ulaşılan günümüz teknoloji ve bilgi seviyesi insanları umutlandırmakla birlikte ;  herpes , sars  , mers  virüsü gibi virüsler için aşı olmaması , grip aşısının sadece bir yıl koruma sağlayabilmesi ve her yıl grip hastası olsak bile ( influenza) grip virüsü için kalıcı bağışıklık kazanılmaması, benzer bir durumun covid 19 için de mümkün olabileceği gibi hususlar da umutların negatif etkilenmesine sebep oluyor. Maske takılıp takılmamasından tutun, virüs laboratuvar ürünü mü değil mi ve bulaşma şekline kadar çoğu konuda  tıp uzmanlarının  farklı söylemlerinin olması insanların tereddütüne sebep oldu.         

Tıp konusunu değerli tıp uzmanlarına bırakalım, biz kendi alanımıza havacılık tarafına bakalım, bu vesile tüm sağlık çalışanlarının fedakar çalışmaları için  teşekkür ediyoruz ve minnettarız.

(konu dışı-parantez içi : Şahsi fikrim, mutasyon özelliği de dahil Allah tarafından yaratılmış bir virüs olduğu şeklinde,  laboratuvar da üretilmesi mümkün değil görüşüne katılıyorum. Vahşi hayvanların muftak kültüründe yer alması devam ederse  insanlık covid 29’ u da görür )

Eğer salgın  aylar içinde  net bir şekilde biterse  tüm  sektörlerin hızlıca toparlanacağına inanıyorum. Bununla birlikte pozitif ve negatif görüşlerin ortalamasını esas alırsak o zaman durum pek iç acıcı olmayacak maalesef.  Bu seçenek üzerinden değerlendirme yaparsak  havacılık sektöründe olabilecek  bazı değişiklikler;  Herşeyden önce insanların iş yapma, tatil tercihleri ile birlikte  yolculuk tercihleri ve  ülkelerin seyahat kısıtlamalarında ciddi farklar olacaktır. Uçak imalat safhasında pnömatik ve a/c sistem yenilikleri,  uçak leasing finans değişiklikleri,  Uçak turn around süresinin uzaması,  pre flight check revizeler ,  on board sonrası kabin içi teknik arızaların bakımı ,  ikram formatı ,  uçak kabin hijyen,  yolcu uçağı- kargo uçağı dönüşümler, , koltuk konfigirasyonu ile yolcu azaltılması buna bağlı olarak bilet fiyatlarının artışı,  uçak altı kargo artışı,  kabin ekip sayısı etkilenmesi , eğitimler , sınavlar ,  istihdam politikaları, özel jet uçuşu  talebinde artış,  ……………….  gibi hemen her konuda yenilikler / değişiklikler görmemiz mümkün olacaktır.

Tüm havacılık sektörü olası değişikliklerini bir yazıda değerlendirmek  mümkün olmadığından  bu yazıda sadece  uçak kabin konfigirasyonu ile ilgili değişiklik beklentilerimi ve uçakların  kabin basınçlandırma / havalandırma  sistemleri ile ilgili  kısa notlar yazacağım.

Salgın sonrası dönemde,  Uçak yolculuklarında business class yolcu sayısının artacağını tahmin ediyorum. Bu artışın  temel nedeni ise insanların zenginleşmesi veya konfor talebinden ziyade sağlık ile ilgili olarak corona virüs bulaşması ihtimali kaynaklı olacağını düşünüyorum.  Business class koltukları arasındaki mesafenin ekonomi sınıfına göre daha  fazla olması nedeniyle  ekonomi sınıfına göre virüs bulaşması açısından  daha güvenli olması  BC için talep artışına sebep olacaktır.   Eğer bu salgın süresi çok uzarsa o zaman  etkisi daha büyük olacağından havayollarının BC yanısıra bir çeşit konfor class uygulamaları ile ekonomi sınıfında ki koltuk araları mesafeleri uzatacağı ve / veya  bir sıra koltuk boş bırakarak hatta uçuş sırasında gereksiz ağırlık olmaması için koltuk konfigirasyonunu değiştirip boş uçacak koltukların söküldüğünü de görebiliriz. Standart bir B 738 uçağında ki  yolcu sayısı (max) 189 iken çoğunlukla tarifeli uçan havayolları 165 yolcu ile uçacak şekilde  daha konforlu bir kabin  konfigirasyonunu kullanmaktaydı. 189 standart veya 165 konfor  sayıları  yerine  120 yolcu olacak şekilde revizesi şaşırtıcı olmayacaktır.   Koltuk sayısı azaltılması  olursa  bu değişikliğin   uçak bilet fiyatlarının artışı,  uçak içi kabin ekibi sayısı  azaltılması  , ikram şekli  , uçak yakıt miktarı  , uçak altı kargo artışı  gibi   pek çok  türevlerini de görebiliriz. EASA’nın uçak içi yolcu sayısı azaltılması ve recirculation fanlar ile ilgili  2 nisan 2020  tarihli tavsiye kararı da bu tezimi güçlendiriyor.

Salgın sonrası dönemde A380  uçakları için bir dönüm noktası yaşanabilir, Airbus tarafından üretiminin durdurulacağı ilan edilen ve havayolları tarafından filolardan çıkarılmaya başlanan A380’ler büyük yolcu kapasitesi nedeniyle kapasite düşürme şartı olursa  düşük kapasitede bile  yüksek sayıda yolcu taşıyabileceği için  corona virüs salgını sonrası tercih edilecek bir model olarak  bir müddet daha gökyüzünde olabilir.

Bu yazı da  üzerinde duracağım bir  diğer konu virüs bulaşması ile ilgili olarak  uçakların  kabin basınçlandırma /  havalandırma sistemi olacak. Uçaklar bir çeşit  hava akvaryumudur. Uçaklar için özgün bir tabir olarak kullandığım  “hava akvaryumu “ kavramını detaylandırarak   uçak  yolculuğu ile virüs ilişkisini de izah etmeye çalışacağım.

Havayolu yolcu uçaklarının  normal koşullarda uçtuğu yükseklik ortalama olarak  yerden ( deniz seviyesi)  35.000 feet ( 11.4 km ) yukarısıdır. Bu yükseklikte insanların yaşaması için gerekli olan atmosfer  şartları uygun değildir. Örneğin sıcaklık – 50 Santigrat,  hava basıncı nefes alamayacak kadar düşük ve oksijen miktarı hayati seviyenin altındadır. Bu nedenlerle uçaklar kabin içinde insanların yaşaması için gerekli olan hava sıcaklığı, hava basıncı , nem  gibi şartları suni olarak sağlayan bir çeşit  hava akvaryumu olarak  tasarlanmıştır. ( benzer bir durum denizaltı için de  geçerlidir, denizaltı, denizin derinliklerinde  mürettebatı hayatta tutmak için  için basıncı, sıcaklığı vb ayarlanmış  hava dolu bir  akvaryum gibi  yaşam alanı sunar )

Uçak içinde yaşamamızı sürdürmemizi saglayan şartlandırılmış bu havanın kaynağı eski tip uçaklarda motor kompresör kademelerinden alınan basınçlı hava yeni nesil uçaklarda ise ( B787 , A350 gibi )  elektrikle çalışan hava jenaratörleridir. Bu basınçlı hava uçak kabinine gönderilmeden önce sıcaklık, basınç , nem vb açıdan uygun koşullara getirilerek  kabine gönderilir. Uçak kabini için  gerekli havanın sürekli bu şekilde sağlanması  uçak motorlarının yakıt tüketimini artıracağı için  çözüm olarak kabine gönderilen havanın yaklaşık olarak yarısı motor kompresör kademelerinden alınan temiz hava  yarısı da yolcu  kabininden  fanlar ile çekilen havanın filtre edilerek tekrar yolcu  kabinine gönderilmesi ile olur.

(Pilotların bulunduğu kokpit bölümü yolcu kabininden izole olarak tamamen  sürekli  temiz hava ile beslenir )

Eğer bazı doktorların iddia ettiği  gibi virüsler  havadan da bulaşabiliyorsa o zaman yolcu kabininden fanlar tarafından çekilen hava içinde virüs varsa bu hava  filtre edilse bile   tekrar kabine gönderildiği için  virüs bulaşmasına sebep olabilir mi?

Teknik olarak  uçak havalandırma sistemlerinde kullanılan HEPA filtreler düzenli olarak  bakım ve kontrolleri yapılmak kaydıyla  güvenlidir.

Dünya Sağlık Örgütü-WHO  ( World Health Organization ) uçak yolculuğunun virüs bulaşması açısından çok düşük bir risk taşıdığını belirtiyor. Örnek olarak ,  2003 yılında ki SARS virüsünü gösteriyor ne yazık ki ihtimal yok demiyor ihtimalin çok düşük   olduğunu belirtiyor. Metnin orjinal  halini ve linkini paylaşmak istiyorum  “…..During the outbreak of severe acute respiratory syndrome (SARS) in 2003, the risk of transmission of the disease in aircraft was found to be very low.... “

https://www.who.int/ith/mode_of_travel/tcd_aircraft/en/   

EASA’nın  2 nisan 2020 tarihli tavsiye yazısında uçak recirculation fanlarının  belli peryotlar ile çalıştırılmamasının tavsiye edilmesi de  bu tereddütü artırıyor.

https://ad.easa.europa.eu/ad/2020-02R3

EASA’ nın bu tavsiyesi hızlı ve mecburi bir uyarı olabilir  daha esaslı çözüm  uçak recirculation fanlarının çalıştırılmaması değil tam aksine bu fanlar tam kapasite çalıştırılmalı ve  kabin havası   özellikle  zemin de ki halıların üzerinden çekilmeli ki havadan ağır olan zemine inen virüsler  bulaşmayı artırmasın.  Fanlar tarafından çekilen bu hava  tekrar uçak kabinine verilmeden uçak dışına gönderilmeli. Böylece kabin havası içinde olabilecek  ve zemine çöken virüsler kısmen de olsa temizleneceği için  virüslerin bulaşma ihtimali azalır. ( İşin bu tarafı  teknik olarak zor değil sadece uçak sistemlerinde  basit bir kaç tasarım değişikliği gerektiriyor)  

Umarım  ve dilerim ki çok kısa sürede bu salgının tedavisi için ilaç ve hastalığı  önlemek için aşı bulunur.  Eğer ilaç ve aşı bulunması  uzun sürerse o zaman  maalesef   ilaç  ve aşı bulunsa bile  “Bad' el Harab-ül Basra (Dünya)  “  olabilir.

Saygılarımla
Erdal Gülmez