Merhaba,
Uçak kazası sonrası havacılık sektörü genellikle işin teknik yönünü tartışır; kazanın kök nedeninin Pilotaj mı ? Uçak Bakım mı ? yoksa başka bir sebebi mi olduğu konuşulur. Uçak kazası sonunda en hafifi maddi tazminattan başlayan ve hapis cezalarına kadar uzanan bir takım hukuki sorumluluklar söz konusudur. Kaza sonrası konuşulan teknik konular zaman içinde kazalar hakkında ki mahkeme kararları gündeme geldikçe yerini hukuki tartışmalara bırakır. Hatırlarsanız Isparta kazası sonrasında da konunun teknik yönlerini tartışıyorduk hukuki sorumluluk pek ön plana çıkmamıştı oysa bugünlerde hukuki tartışmalar ön planda. Bu manada ilgililer hakkında verilen/verilmeyen hapis cezaları ile konunun hukuki boyutu konuşuluyor.
**
Hukuki sorumluluk denince temel olarak , mali sorumluluk ve cezai sorumluluk olarak 2 farklı başlık sözkonusudur. Uçak kazası sonrası kazanın sorumlusu / sorumluları tespit edilirken en önemli iki kriter kast ve taksir kavramıdır.İster kasdi ister kusurlu davranışı ile olsun zarara sebep olan bu zarardan sorumlu olmaktadır.Kast ve taksir kavramlarının tanımına bakacak olursak;
En kısa tanımıyla kast ; Bilerek isteyerek bir suç işlemektir. Bu şekilde meydana gelen uçak kazası çok az sayıda olup bu durum uçak kazasından daha çok sabotaj olarak kabul edilir. (Örnek : Lockerbie faciası: PA 103 sefer sayılı uçuşu / 21 Aralık 1988 Çarşamba günü, Londra Heathrow Havalimanı'ndan JFK havalimanına uçan 747 uçağının patlayıcı infilak ettirilerek düşürülmesi sonucu uçakta bulunan 243 yolcu ve 16 mürettebatın tümü yaşamını yitirdi)
Taksir kavramı ise kusurlu davranışları kapsar; Tanım olarak, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, bir davranışın suçun kanunî tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. Uçak kazası sonuç itibariyle ya kasten yapılan bir düşürme ya da kusur , görevi ihmal nedeniyle uçağın düşmesi ya da bunların hiç biri olmadan tamamen çok kötü meteorolojik şartlar gibi suçlusu olmayan nedenlerle olur. Kast, Taksir ( Kusur ) , Görevi İhmal vb nedenlerle meydana gelen kazadan kimler niçin sorumlu tutulabilir?
(Aşağıdaki sorumlular için bilerek,isteyerek uçak düşürme ihtimalini göz ardı ederek diğer olasılıklara göre değerlendirme yapıyoruz)
İmalatçı firma : Üretim sürecinde olası kast , kusur veya ihmal ile hatalı bir tasarım / üretim yapmış ve bu durum kazaya neden olursa kazadan sorumlu tutulabilir. ( DC 10 paris kazası –Hatalı kargo kapısı tasarımı )
Havacılık Otoritesi : Mevzuata uygun olmayan şekilde verilen Ruhsat , Lisans vb yetkilerin kullanımı nedeniyle meydana gelen kazalar ile yeterli denetleme yapmaması , gerekli düzenlemeleri yapmaması gibi nedenlerle meydana gelen kazalardan sorumlu tutulabilir. ( Grand canyon çarpışması , TWA uçuş no: 2 ve United Airlines uçuş no : 718 , Amerika sivil havacılık otoritesinin yeniden yapılandırılmasını sağlayan kaza )
Hava trafik kontrol: Hava trafiği ile ilgili ATC tarafından yapılan hata veya ihmal söz konusu ise kazadan sorumlu tutulabilir. (Avianca Airlines Uçuş no: 052, Boeing 707 uçağının JFK iniş sıralamasında ön sıralara alınmaması ve iletişim sorunları nedeniyle yakıtının biterek düşmesi )
Havayolu Yönetimi:Uçuş emniyeti için gerekli bakım, eğitim , operasyonel şartları sağlamadıysa , mevzuata uymayan işleri nedeniyle kaza meydana geldiyse sorumlu tutulabilir. (Alaska Airlines Uçuş no: 261, uçak bakımlarının gerektiği şekilde yaptırılmaması nedeniyle MD 83 uçağının uçuş kumandalarında meydana gelen arıza sonucu uçağın düşmesi )
Pilot: Kurallara uymaması ve ihmali-kusuru nedeniyle meydana gelen kazalardan sorumlu olur. (Tenerife Havalimanı, KLM Uçuş no:4805 ve Pan Am Uçuş no:1736, iki 747 uçağının pist üzerinde çarpışması ile 583 kişinin ölümü ile sonuçlanan kaza )
Bakım personeli : Uçağın bakımı ile ilgili hatası veya ihmali varsa sorumlu olur. (Japan air, uçuş no : 123 , B 747 uçağının arka basınç duvarındaki tamirin kurallara uygun yapılmaması nedeniyle hatalı tamirden 7 yıl sonra uçağın düşmesi sonucu 520 kişi öldü)
Operasyon personeli: Uçak kazasına sebep olabilecek hatalı bir iş yaparsa ( WB sheet hatalı doldurulması , DGR hatası , Kargo yükleme hatası vb ) sorumlu olur.
(ValuJet DC-9 kazası ,Uçuş no : 592 , ön kargoya kurallara uygun olmayan şekilde yüklenen kimyasal oksijen jenaratörlerinin yanması ile başlayan ve uçağın düşmesi ile sonuçlanan kaza)
**
Üst paragrafta sayılan kişi / kurumlardan uçak kazasından sorumlu tutulması için yapılan hata ile meydana gelen kaza arasında “illiyet bağı “ bulunmalıdır.
Örneğin İstanbul – Tokyo uçuşu için ortalama 100 ton yakıt ikmali yapılması gereken bir uçağa yanlışlıkla 10 ton yakıt ikmali yapılsa ve uçak bu şekilde 10 ton yakıt ile havalandıktan sonra pilotaj hatası nedeniyle düşse burada suçlu pilot olur yakıt ikmalinin kaza ile ilgisi olmadığı için ( illiyet bağı eksikliği ) yakıt ikmali yapan personel kaza nedeniyle sorumlu tutulamaz, uçak pilotaj hatası nedeniyle düştü fakat uçuşa devam etseydi bile bu durumda deniz üzerinde yakıtı bitecek ve zaten düşecekti vb gibi savunmalar nedeniyle pilotaj hatası kapatılamaz. Eğer uçak uçuşuna devam etseydi ve yakıtı bittiği için düşseydi bu durumda yakıt ikmal personeli kazadan sorumlu tutulurdu. (yakıt ikmal personeli eksik ikmali uçağı düşürmek için kasıtlı olarak yapmışsa bu durumda uçak düşmese bile ya da başka bir nedenle düşse yine de “eksik teşebbüs” oluşur ve bu nedenle yargılanıp cezalandırılır )
Uçuş operasyonunun gerçekleştirilmesinde hukuki sorumluluk açısından uçağın “wet lease” “dry lease “ ve benzeri farklı usullerde işletilmesinin hukuki sorumluluğa doğrudan etkisi yoktur.
Kazaya sebep olan personel doğrudan ve onun amiri ve / veya yönetimi de dolaylı olarak sorumlu olacaktır. Bir başka ifade ile kazaya neyin sebep olduğu maddi gerçeği ortaya çıkarıldıktan sonra bu hatayı kimin yaptığı , kimin yaptırdığı, kimin üstüne düşeni yapmayarak kazaya zemin oluşturduğu sorularının cevabı aranır. Bu cevaplar da suçluyu / suçluları gösterir. Sektörel düzenlemeler, genel hukuk kuralları ve ceza mevzuatının önüne geçemez. Biz istediğimiz kadar şirket içi prosedür yazalım ceza hukuku konuya kendi açısından bakar ve buna göre karar verir.
**
Uçak kazası sonrası zarar görenler sorumlular aleyhine hem mali zararlarının telafisi için hem de suçluların cezalandırılmaları için suçu olanlara karşı ( Kasten yapanlar / kusuru olanlar / ihmali olanlar ) hukuki yollara başvurabilir. Ayrıca kaza sonrası ölüm veya savcılığın resen takibini gerektiren bir suç şüphesi varsa -zarar görenlerin şikayeti olmasa da - kamu (savcılık ) tarafından soruşturma başlatılır. Uçak kazalarının tek bir faydası vardır bu fayda da ilgili kazadan çıkarılacak dersler ile diğer kazalara engel olmaktır. Bunu sağlamak için kişisel ya da meslek bazlı , şirket bazlı koruma içine girmeden objektif olmak gerçek nedenleri ortaya çıkarıp tekrar etmemesi için ilgililerin gerekli değişiklikleri ve tedbirleri almasını temin etmektir. Kazaları engellemenin / azaltmanın en iyi yöntemi kazaya yol açacak ortama ve şartlara müsaade etmemektir. Bir çeşit koruyucu hekimlik gibi düşünülebilir, hastalıklara yol açacak şartlar ile mücadele hastalık ile mücadeleden daha akılcıdır. Her yerde olduğu gibi sektörümüzde de tüm paydaşlara düşen en önemli görev doğruyu yapan meslaktaşına sahip çıkmak ve doğru uygulamaya destek olmaktır, Kurallara uyarak ve uçuş emniyetini göz önünde bulundurarak abort eden , divert eden , pas geçen , alternatif meydana inen ya da rötarı göze alarak gerekli bakımı yapanlara / yaptıranlara , şirket içi eğitimlerin önemini vurgulayanlara, kişisel çıkarlar için sinyorite ile oynamayalım diyenlere , CRM bozacak unsurlardan kaçınalım diye çırpınanlara destek olmaktır.
Saygılarımla.
Erdal Gülmez
Yorumlar Tüm Yorumlar (11)